Καβείρια μυστήρια
Επί περίπου μία χιλιετία, η Σαμοθράκη αποτέλεσε έναν από τους πλέον ιερούς χώρους του τότε γνωστού κόσμου. Ήταν πανελλήνιο θρησκευτικό κέντρο, παρόμοιο με το Ιερό της Δήμητρας και της Περσεφόνης στην Ελευσίνα. Εδώ υπήρχε το Ιερό των Μεγάλων Θεών και των μυστηριακών τελετών. Η λατρεία των Μεγάλων Θεών υπήρχε στη Σαμοθράκη πριν τον ερχομό των Ελλήνων αποίκων, περιελάβανε ιεροτελεστίες και μυστήρια, στα οποία γίνονταν δεκτοί όλοι οι μυητές ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, εθνικότητας και ηλικίας. Στα Καβείρια υπήρχαν δύο βαθμοί μύησης, της «Μύησης» και της «Εποπτείας». Η αποδοχή όλων αφορούσε μόνο την πρώτη βαθμίδα μύησης, ενώ η δεύτερη βαθμίδα προοριζόταν για ελάχιστους και εκλεκτούς. Η μύηση στα μυστήρια είτε υπηρετούσε την απόλυτη κάθαρση από μεγάλα εγκλήματα που είχε διαπράξει κανείς, είτε οι μυημένοι προστατεύονταν από τους θαλασσινούς κινδύνους και εξασφάλιζαν υπόσχεση για ευτυχία στη μεταθανάτια ζωή.
Οι Έλληνες βασιλείς της Μακεδονίας, της Θράκης και της Αιγύπτου έθεσαν το Ιερό υπό την προστασία τους και το πλούτισαν με πολυτελείς μαρμάρινες κατασκευές και αναθήματα, ερείπια των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα. Εδώ λατρεύονταν η θεά Αξίερος που οι Έλληνες την ταύτισαν με τη θεά Δήμητρα και ο Κάδμιλος, θεός της γονιμότητας ,που οι Έλληνες ταύτισαν με τον Ερμή. Στον ίδιο λατρευτικό κύκλο άνηκαν και οι δίδυμοι δαίμονες, οι Κάβειροι. Αργότερα εμφανίστηκε και η λατρεία στον θεό του κάτω κόσμου Αξιόκερσο και της γυναίκας του Αξιόκερσα. Ωστόσο, η φύση των θεών της Σαμοθράκης παραμένει αινιγματική, εφόσον οι αρχαίοι συγγραφείς που φέρονται μυημένοι δίνουν κατά καιρούς πληροφορίες για το απλό τελετουργικό, ενώ σιωπούν σκόπιμα για την ανώτερη μύηση.
Οι ετήσιες γιορτές στο Ιερό γίνονται στην καρδιά του καλοκαιριού, όπου πλήθη επισκεπτών συνέρρεαν στο νησί με κάθε μέσο. Η γλώσσα των τελετών ήταν προελληνική και οι κατεξοχήν μυστηριακές τελετές γινόταν τη νύχτα. ΟΙ υποψήφιοι, με ειδική ενδυμασία και λυχνάρια στο χέρι, παρακολουθούσαν σειρά ιερών αποκαλύψεων από τους μύστες, συμμετέχοντας παράλληλα σε τελετές καθαρμού με θυσίες. Επίσης, γινόταν επεξήγηση μυστικών συμβόλων και οι υποψήφιοι συμμετείχαν σε συγκεκριμένες τελετουργικές πράξεις…. Τέλος, βασικό στοιχείο της τελετής ήταν η άφθονη κατανάλωση κρασιού, μέχρι του σημείου της έντονης μέθυς.